SCHOONMAAK

Ach ach, wat is iedereen toch onder de indruk over wat mogelijk is gebleken. Wat is er toch veel over de eigen schaduw gesprongen. Wat zijn wij als het er op aan komt toch een heerlijk land vol goedwillende mensen die in twee dagen onze natie voor de poorten van de hel weten weg te slepen en het aanzien van het koninkrijk in vooral Europa in één klap met sprongen vooruit helpen. Zoals Jeroen Smit het gisteravond zei in "Waan van de dag": links en rechts vielen elkaar huilend in de armen…..Getverdemme. Krijgt u daar nu ook zo'n kartonnen smaak van in de mond? Zo'n gevoel van:"Mag het raam even open?"
Gisteren heb ik reeds mijn gal gespuwd over wat ik zie als het einde van de parlementaire democratie. Maar wat ik eigenlijk ook nog zeggen wilde: ik word ook heel misselijk van de types die na het voorspelbare maar catastrofale wangedrag van De Blonde Leider het lef in hun donder hebben om te zeggen "dat ze nog best een paar jaar met de PVV verder hadden willen regeren" (Rutte) of dat ze "best prettig hebben gewerkt met Wilders"(Kamp).
Pechtold had gelijk toen hij zei dat nou niet iedereen zo naar Diederik Samsom moet gaan zitten kijken, want dat Rutte de veel grotere fout heeft gemaakt om ooit vertrouwen te hebben in de PVV als politieke partner. Een fout die al werd begaan in 2010 maar die nadien nog vele malen werd herhaald als Rutte en zijn trawanten weer eens opgaven van de voortreffelijke samenwerking en van de maatregelen die met steun van de PVV genomen moesten worden om het land "er weer bovenop" te helpen. Dame Veldhuijzen van Zanten die op het Malieveld de gehandicapten tegen zich in het harnas joeg door te beweren "dat het echt niet anders kan" met dat persoonsgebonden budget. En er nu als de kippen bij is om te verklaren " dat ze het zo fijn vindt dat het nu anders kan".
Zullen wij als weldenkend en goedwillend Volk van Nederland eens met een geweldige sprong over onze eigen schaduw springen? Zullen wij nu eens ophouden met ons te laten bedonderen door het stelletje windhanen dat nu samen het demissionaire kabinet vormt? Zullen we die Augiasstal nu eens duchtig uitmesten? Weg met die lui die het welzijn van de natie in de waagschaal stelden door zoveel "vertrouwen te hebben in de samenwerking met de PVV". Politieke leiders van dat allooi hebben we niet nodig. Die kunnen we missen als kiespijn. Dag Mark, Dag Maxime, dag vooral Gerd, schamen jullie je diep, ga stil leven op het land en vertoon je hier niet meer. Dag Marlies, dag Ivo, dag Edith, dag Henk, ga lekker prettig samenwerken met Geert, maar wel uit ons zicht alsjeblieft. Dag Bleker, dag de Krom en dag Zijlstra, het kan alleen maar beter gaan als jullie verdwenen zijn.
En Jan Kees? Jan Kees mag van mij blijven. Talent moet je niet verspillen en de manier waarop de kleine zwaargewicht puin heeft geruimd in de afgelopen week dwingt ook bij mij respect af. Jan Kees was een paar dagen lang een soort éénpersoons zakenkabinet dat met grote behendigheid veel partijen achter zich kreeg en letterlijk tot zaken kwam. Waar de windhanen dan weer uiterst lovend over waren. Dat wel natuurlijk. Wat kunnen we doen?
Nou, er komen verkiezingen. En dan is het simpel.

Wat je ook stemt, nooit een vakje rood maken waar de naam van een windhaan achter staat.

Knar

OPNIEUW

 

Vanuit de kring van mijn lezers wordt mij voorgehouden dat het nu toch wel gouden tijden zijn voor iemand die zich graag overal mee bemoeit en d'r nog stukkies over schrijft ook. Ja, in theorie is dat ook wel zo. Midden in de politieke stormen van de laatste dagen zou ik wel ieder uur een stukkie kunnen produceren over wat er nu weer gebeurt en hoe verstandig, stom of sluw dat wel niet is. En toch is er iets dat me tegenhoudt. Er gebeurt teveel tegelijk en veel daarvan is van zo'n grote omvang of betekenis dat ik het niet kan omvatten. Ik voel me als een drenkeling in een wilde zee die zich vastklampt aan een stuk wrakhout, en helemaal niet als de meteoroloog die in de warme veiligheid van zijn werkkamer de weerkaarten bestudeert waarop de storm zich aftekent die de zee zo wild maakt. Wat allereerst natuurlijk treft en verbaast is de snelheid waarmee in een super-achtkamertjes-overleg van twee dagen een akkoord kan worden gesmeed waaraan de zeven weken daarvoor in een andere achterkamer zonder resultaat is gewerkt. Als de gevestigde politiek ooit een teken heeft gegeven dat ze klaar is met Wilders dan nu wel. Luid roeptoeterend lijkt hij nu toch de weg naar Waterloo te zijn ingeslagen. De tweede gedachte is natuurlijk: vandaag sterft in Nederland de parlementaire democratie. Voortaan is het voldoende om voor een belangrijk besluit de betreffende minister en een stel fractieleiders naar keuze een paar dagen samen op te sluiten, hen vervolgens de gelegenheid te geven hun fracties in te lichten, op de avond daarna de fractieleiders een showdebat te laten voeren in de Kamer en vervolgens maar weer met reces te gaan want de zaak is gepiept. De Nieuwe Politiek, de rest is theatrale flauwekul en windowdressing. Zo'n honderzesenveertig Kamerleden voor het oog van de wereld gereduceerd tot alleen maar stemvee. Wonderlijk dat juist de Democraten van 1966 zo gretig meedoen met dit nieuwe spel. Achterkamertjesgedoe was de democraten toch altijd een doorn in het oog? Ze zijn er toch indertijd voor opgericht om daar een einde aan te maken en de democratie weer zo transparant te maken als glas? En nu staan ze te dringen om maar vooral mee te mogen lopen in de optocht die achter minister de Jager twee dagen lang door de gangen van de Tweede Kamer trekt. Loopt Pechtold zich warm voor een plek in een nieuwe coalitie over rechts met een beetje Sap erbij als zoethoudertje? De optocht - of de FC Kunduz zoals Wilders ze smalend noemt - is in de Kamer goed voor 77 stemmen dus het kan maar zo.
En dan last but not least: de majesteit. Het lijkt niemand opgevallen te zijn maar ondanks dat het kabinet nu al weer zo'n dag of drie demissionair is rijden er geen zwarte limousines binnen bij Paleis Noordeinde of Huis ten Bosch. Geen ministers van Staat die het staatshoofd komen adviseren, geen fractieleiders die in de ganzenpas de rode loper betreden, het paleis in of het paleis uit. Niets van dat alles. Een eenvoudige wijziging in het Huishoudelijk Reglement van de Kamer schijnt voldoende geweest te zijn om de Kroon voortaan flink op afstand te zetten bij crises en formaties, en die wijziging is onlangs vastgesteld met meerderheid van stemmen. Klaar uit.
In 1848 werd in Nederland de nieuwe Grondwet van Thorbecke van kracht. Daarmee werd de macht van de koning zodanig ingeperkt dat de toenmalige koning Willem II aftrad. Zijn zoon, Willem III besteeg onder een nieuw politiek gesternte de troon. De eerste twee namen van de nieuwe koning waren Willem Alexander.

Gaat de geschiedenis zich herhalen?

Knar

APPORT

Na vandaag staat het vast: de majesteit voert op geheel eigen wijze en verdomd uitgekookt haar persoonlijke War on Terror. Wat is het geval? 
In het kader van vierhonderd jaar diplomatieke betrekkingen tussen Nederland en Turkije brachten de Turkse president Gül en zijn echtgenote van zestien tot negentien april een staatsbezoek aan Nederland. Ze werden door de koningin groots ontvangen in het Paleis op de Dam - mijn kapper wist te melden dat het volk morde vanwege de afzettingen - en inderdaad, het was groot ceremonieel op ons dorpsplein, met erewacht, kransleggingen en gebrulde commando's. Waarin een klein land dan toch weer groot kan zijn. Goed gezien van de majesteit om de Turkse president in het zicht van de meer dan veertigduizend Amsterdamse Turken (een stad als Middelburg) met zoveel egards te ontvangen. Het gegrom in de gelederen van de Blonde Leider was duidelijk hoorbaar.
's Avonds in het mooi gerestaureerde Paleis : galabanket. Zeer vriendelijke en lovende woorden van ons staatshoofd aan het adres van de president en zijn land, uitgesproken onder een vertoon van pracht en praal dat de heer Gül voorgoed de gedachte moet hebben ontnomen dat hij er van die veertigduizend ooit nog één terug ziet. De vleespotten van Egypte staan kennelijk hier. De volgende dag waren er bijeenkomsten op zakelijk en maatschappelijk terrein, met 's avonds - weer in Amsterdam - een concert van een Turks orkest in het Tropenmuseum, aangeboden door de president. Afgekeken van Beatrix en Claus die dat ook altijd deden, en dus behoorlijk bij de tijd. En dan komt het. Op donderdag toerde de koningin met haar hoge gezelschap gezellig in de Koninklijke Trein van Den Haag naar Venlo, waar de Turkse president een paviljoen van zijn land opende op de daar "toevallig" gehouden Floriade. In Venlo of all places, de voormalige woonplaats van De Leider! De bakermat van De Beweging! Het hol van de  Leeuw! Nou ja, leeuw, door gebitsslijtage vanwege tandenknarsen moet hij inmiddels tamelijk ongevaarlijk zijn geworden. En alsof dat nog niet genoeg is reist het gezelschap dan door naar Maastricht om een bezoek te brengen aan het provinciebestuur, alwaar een lunch wordt gebruikt met het college van Gedeputeerde Staten. Een kabinet in het klein, zeg maar, en dan voor Limburg. Alwaar twee van de vijf gedeputeerden lid zijn van de PVV. Die van hun fractie (en naar men zegt van De Leider) niet mochten deelnemen aan die lunch. Die zich dus eerst afmeldden maar dan toch maar aanschoven en een vorkje meeprikten. Waarna de president en zijn vrouw wegvlogen naar hun eigen land en de majesteit, benen op tafel, zich terug laat voeren naar haar gezellige Huis ten Bosch. Mission completed. En inderdaad, want in Limburg loopt alras het bloed langs de muren en een dag na het hoge bezoek, vandaag om precies te zijn, stort het provinciebestuur van Limburg - Leidersland - ineen na een motie van wantrouwen van de CDA-fractie. Dat gedonder met die PVV-ers moest maar eens afgelopen zijn, vonden ze.
Ik vermoed dat de majesteit vandaag gnuivend van de pret door haar park wandelt met haar hondje. In haar hand heeft ze een poppetje met hoogblond haar.

Zo nu en dan gooit ze het poppetje een eindje weg en roept dan tegen het hondje:"Apport".

Knar

WIL

In Oslo en in Amsterdam worden op dit moment twee geruchtmakende processen gevoerd tegen verdachten die in die processen behandeld worden alsof zij hun wandaden geheel uit vrije wil hebben gepleegd en voor die "keuze" ter verantwoording kunnen worden geroepen en bestraft. Ik bedoel de processen tegen Breivik en Robert M.
De Vrije Wil raakt, na vele eeuwen van onaantastbaarheid de laatste tijd  echter een beetje in de versukkeling. Steeds meer denkers durven er in het openbaar voor uit te komen dat het kroonjuweel van duizenden jaren religie en zondebesef, en honderden jaren "verlichte" rechtspraak misschien wel  helemaal niet bestaat. Weliswaar schieten bij zo'n gelegenheid nog steeds de orthodox-gelovigen van de Vrije Wil uit hoeken en gaten tevoorschijn om met hun bloedvlaggen te zwaaien maar allengs wordt ook dat minder. Diegenen die het hardnekkigst blijven vasthouden aan dat dogma van de Vrije Wil zijn verrassend genoeg de media, die er zo lang mogelijk garen bij willen blijven spinnen. Als je dat eindje maar stevig blijft vasthouden kun je de massa nog heel lang sappige verhalen blijven opdissen over wat Breivik nu weer heeft gezegd over zijn moordpartijen en wat Robert M. - uit vrije wil - allemaal nog meer heeft gedaan. Zolang de kassa maar rinkelt.
In werkelijkheid zitten we te kijken naar een langgerekte openbare analyse van hoogst problematische psychische constellaties. In beide gevallen zien we mensen die psychisch zo zijn samengesteld dat ze in vrij verkeer een groot risico vormen voor de samenleving. Bij die manier van samengesteld zijn hoort ook een dwangmatige drang tot daden die in een geordende samenleving niet geduld kunnen worden. Niet voor niets gaf Robert M. al in het begin van zijn proces aan dat hij zich als mens gedoemd voelt met deze psychische conditie. Blijkbaar kan deze verdachte nog een rationeel oordeel vellen over de duistere kant van zijn bestaan. Bij Breivik is dat oordeel er niet, bij hem zien we alleen de uitingen van een volstrekt verknoopte geest, uitingen die voor een groot deel met het leerboekje in de hand te voorspellen waren.
Het moet in een "ontwikkelde" samenleving als de onze de vraag zijn of de gebruikelijke juridische procedures met hun uitgangspunten van vrije wil, verantwoordelijkheid en sanctie nog wel de rechtvaardigste manier zijn om mensen te behandelen die zo ernstig van het spoor zijn geraakt. Nu het adagium van de Vrije Wil zo ter discussie staat en stap voor stap door grensverleggend hersenonderzoek naar het rijk der fabelen wordt gedrongen zal onze opvatting over recht en rechtvaardigheid die gang moeten volgen. Breivik en Robert M. zijn dan niet zozeer schuldigen alswel risico's, en een effectief terugdringen van het gevaar dat ze vormen zal dan meer risicomanagement moeten zijn dan "rechtspraak". Iets leren van een "rechtvaardige veroordeling" zullen deze mensen zeker niet, ongevaarlijk voor de samenleving kunnen ze misschien wel worden, bij geslaagd risico-management. De vorm van dat management zal in beide gevallen verschillen neem ik aan. Maar een behandeling in termen van "straf" heeft hier naar mijn mening weinig zin. Je straft een haai niet omdat hij soms een mens opvreet. 't Is per slot een haai. Je gaat hem wel uit de weg of je spant een ijzeren net. En daarmee pleeg je risicomanagement.

Waarom gevaarlijke haaien wel en gevaarlijke mensen niet?

Knar

RECHTVAARDIG

In ons leesclubje lezen we de laatste tijd filosofen die het op één of andere manier vaak over rechtvaardigheid hebben. Filosofisch gezien nog best een ingewikkeld onderwerp waar dan ook dikke boeken over volgeschreven zijn. Op dit moment is Martha Nussbaum aan de beurt, een beroemde Amerikaanse filosofe die samen met de Indisch-Britse econoom Amarthya Sen en de ook zeer beroemde rechtsfilosoof John Rawls veel heeft nagedacht over allerlei vormen van rechtvaardigheid.
Aan al die rechtvaardigheidsverhalen moest ik denken toen ik vanmorgen las van een interview dat Wouter Bos vandaag (zaterdag) geeft in Het Financieel Dagblad. Bos sombert er lustig op los dat "grootschalige hervormingen hard nodig zijn" maar dat er geen draagvlak voor is waardoor we "een periode van politieke instabiliteit" tegemoet gaan. Pardon? Ben ik nu echt al zo vergeetachtig? Die Bos was toch een rooie? Ja toch? Oh, nee dan is het goed. Een sociaal-democraat? Is dat niet links dan? Oh, niet zo heel erg links meer. Aha, zit het zo. Is 't een kind van Kok? Oh, dan begrijp ik het. Die ging ook rechtsaf, maar pas bij de Derde Weg. Bos niet, die gaat gewoon de eerste weg rechts. Ja, wel zo handig. Dan ben je snel bij je jonge kinderen.
Nou moeten we wel meenemen dat die Bos net geweldig was afgezeken door de commissie de Wit die onderzoek deed naar de Bankencrisis. Bos zou te laat hebben ingegrepen en de Kamer onvolledig hebben geïnformeerd. Bos is daar geïrriteerd over, en wel een beetje terecht want zo kun je wel altijd een minister wegzetten. Dus dat Bos even terugtikt met een rampverhaal over politieke instabiliteit begrijp ik wel. Maar toch. Hij doet zorgelijk over politieke instabiliteit vanwege moeilijke maatregelen die genomen moeten worden. Alsof we slachtoffer zijn van een natuurramp. En eerlijk is eerlijk, de neoliberale propaganda is zo succesvol dat veel mensen dat inmiddels ook denken. Maar niet allemaal.
De mensen van de schoonmaakdiensten, de postbestellers, de mensen in de sociale werkplaatsen, de mensen met een persoonsgebonden budget voor gezondheidszorg, de mensen in de Bijstand, die weten wel beter. Die zien en voelen dat zij verpulverd zullen worden door "de moeilijke maatregelen die genomen moeten worden". En die weten dat niet zij de oorzaak zijn van de "politieke instabiliteit" maar zij die nu volstrekt onvindbaar blijken, zij die de vele verdwenen miljarden via slinkse wegen naar geheime plaatsen hebben geleid en er nu een prinsenleven van leiden.

Jammer dat rechtvaardigheid alleen bij filosofen zo in de mode is.

Knar

EYE

Gisteren een eerste bezoek gebracht aan Eye, het nieuwe filmmuseum op de noordelijke oever van het IJ in Amsterdam. Een vriendin had me meegevraagd om er eens te gaan kijken en misschien ook een hapje te eten. De verhalen waren enthousiast en het gebouw oogt fascinerend. Het Weense architectenbureau DMMA dat tekende voor het ontwerp wilde aan die oever iets maken dat opviel, dat een baken kon zijn, maar de veerman op de pont noemt het de UFO. Vanuit de stad bezien kan het ook een groot oog voorstellen, met die donkere glaspartij van het restaurant in het midden.
Afijn, wij daar heen. We hadden afgesproken bovenaan de trap naar de ingang, want ik kwam met de auto en zij kwam met de pont vanaf CS. En daar vond mijn eerste confrontatie plaats met de van vitaliteit bruisende, kerngezonde kortzichtigheid waarmee dit Eye is gebouwd. Vanwege defecten aan zowel mijn loopwerk als mijn visuele apparaat was de gigantische trap voor mij een bezwaar. Er is toch wel een lift om naar die ingang daar boven te komen? Nee, die is er niet. Een vriend met zwaardere defecten aan het loopwerk had me al een truc aan de hand gedaan : onder de trap is een dienstingang en daarachter zit een lift. Ik daar heen, alwaar een vriendelijke meneer van de ingehuurde bewaking inderdaad die deur voor me open hield en me de lift wees. Kennelijk bij uitzondering want een geheel in artistiek zwart geklede employé keek me wat zurig aan toen we samen in de lift stonden. Ik zag haar denken: dit moet geen gewoonte worden. Boven gekomen trof ik de vriendin en we gingen op verkenning. Eye is vooral ruimte en trappen. Veel ruimte en veel trappen. Voor iemand met mijn handicaps een lichte teleurstelling: ruimte beleef ik niet meer met nog maar één werkend oog en van trappen donder ik af vanwege datzelfde oog en vanwege mijn slechte loopwerk. Zeker als alle treden donkerbruin zijn, in het halfduister liggen en geen opvallend randje hebben. Uiteindelijk raakten we toch beneden, dronken daar op zo'n trap een kopje thee en besloten vanwege de enorme drukte hier niet te gaan eten, maar ons heil te zoeken in een goed restaurant even verderop, ook aan het IJ, waar we in het volle daglicht (het blijft al lang licht) genoten van het uitzicht over het water, het goede eten en een prima glas wijn. Werd het toch nog een leuke middag.
 

Mooi gebouw dat Eye, maar de naam is fout. Het moet Eyes heten. Dan weet je waar je aan toe bent.

Knar

PASSION

Terwijl in een hoek van mijn computerscherm de video draait van The Passion die donderdagavond in Rotterdam ging aan de voet van de Erasmusbrug probeer ik hier op te schrijven wat ik er nou eigenlijk van vind. Ik ben niet de enige. Nederland zou Nederland niet zijn als niet iedereen zich er uitvoerig mee bemoeit. Devotie of spektakel? Het is niet zo moeilijk om er lacherig over te doen. Neem nou al die BN'ers in de hoofdrollen. Danny de Munk als Jezus? Kom op zeg. En die huilebalk van een Frans Bauer als Petrus? Mooie rots om op te bouwen! En aan dat evangelie volgens Philip Freriks hebben we al helemaal geen behoefte. Kitscherig gedoe, dat is het.
Ja, dat kun je er allemaal over zeggen. Moet je wel vantevoren een heleboel luiken en deuren hebben dichtgedaan. Moet je wel alleen maar willen geloven in de oeroude devotie van het oeroude verhaal in zijn oeroude context. En eerlijk is eerlijk, bij zeer velen in dit land kan dat oeroude verhaal in zijn oeroude context niet zo erg veel meer losmaken. Als ik dan al die opgetogen koppies zie die op het Willemsplein aandachtig luisteren naar de geweldig declamerende Philip Freriks, als ik Bauer hartstochtelijk zie proberen een echte Petrus te spelen, als ik de prachtige balades hoor die Judas zingt met dat grimmige politiecordon op de achtergrond dan gaat er bij mij toch voorzichtig wel een luikje open. Ondertussen trekt dat zes meter grote helverlichte neonkruis door de stad richting Willemsplein. Voortgezeuld door een man of twintig, honderden mensen stil er achteraan, Semana Santa in Rotterdam. Rillingen over de rug.
Devotie of spektakel? Devotie èn spektakel zou ik willen zeggen. En daar is niets mis mee. Iedere kruisiging in de Romeinse tijd was een spektakel en dat was ook zo bedoeld. Ter afschrikking van opstandige elementen die eventueel nog met snode plannen rondliepen. Devotie? Volop. Kijk naar de koppies, luister naar de interviews en zie wat er gebeurt. Moderne devotie, zou ik zeggen, met een buiging naar Geert Grote die rond 1400 bij Zwolle een beweging stichtte die ook zo werd genoemd. Ja zo gaat het. Het wiel van de tijd. Nieuwe tijden nieuwe vormen. Wen er maar aan.

Als het niet slechter wordt dan in Rotterdam ben ik niet al te ongerust.

Knar

VRIJ

Zoals bijna niemand kan zijn ontgaan zijn we vandaag begonnen aan de maand van de filosofie. Een tak van wetenschap die decennialang in de duistere krochten van de universiteit door even duistere lieden besmuikt werd bedreven maar die door een nieuwe bourgeoisie is ontdekt als probaat middel om zich mee te onderscheiden van het grauw en daarom tegenwoordig in de betere kringen zeer "en vogue" is. Wel een beetje de Nieuwe Kleren van de Keizer, soms.
Over Keizer gesproken, de verpleeghuisarts-filosoof Bert Keizer heeft de maand van de filosofie vrij onverwacht kleur gegeven met een fel pamflet tegen die "neurosofen" (citaat) die beweren dat "wij slechts ons brein zijn". Bedoeld is natuurlijk de neurobioloog Dick Swaab die met zijn boek "Wij zijn ons Brein" weer eens flink de knuppel in het Hollandse hoenderhok heeft gegooid. Eerlijk gezegd zeer tot mijn verbazing, want ik denk al jaren: wat zouden we anders kunnen zijn? Maar dan reken ik toch kennelijk buiten de Hollandse waard, die nog steeds zeer verknocht blijkt aan de gedachte dat uiteindelijk de mens toch beschikt over een Vrije Wil en dat hij daarmee zijn bijzondere plekje op deze aardkloot toch maar mooi verdient. Met zijn boekje "Waar blijft de ziel?" maakt Bert Keizer zich de spreekbuis van al die adepten van de Vrije Wil.
In Trouw.nl van zondag 1 april (geen grap) geeft Keizer een resumé van zijn denken over deze zaak en dat is niet kinderachtig. Temidden van veel bedenkelijk smaalwerk op het gebruik van scanners en fMRI-apparatuur komt het er eigenlijk op neer dat Bert aan het optreden van de Vrije Wil een soort nulmoment wil verbinden, waarvandaan dan de Vrije Wil het hele mechanisme van neuronen, axonen, dendrieten en uiteindelijk spieren in werking zet "om iets te doen". De Vrije Wil is in die gedachte een soort ongezien Scheppertje dat er van alle tijden is en dat op het voor hem geschikte moment dat rommeltje van neuronen enzo in werking zet. Bert kan zich niet voorstellen dat die neuronen dat zomaar plotseling zelf kunnen gaan doen dus is er de mysterieuze maar ook zo glorieuze Vrije Wil voor nodig om dat clockwork in gang te zetten. En Bert heeft gelijk. Dat kunnen die neuronen ook niet zomaar vanzelf. De fout in het denken van Bert is dat hij een Begin aanneemt. Een begin waarvóór er niets was. Behalve dan de Vrije Wil. En dat is een foute gedachte. Uit het boek van Swaab maar ook al uit het eerdere werk van Damasio (De vergissing van Descartes) wordt duidelijk dat het systeem dat wij het brein noemen altijd, maar dan ook altijd een vorm van activiteit vertoont. Ongeveer zoals onze hartspier altijd en altijd een vorm van activiteit vertoont: het rondpompen van ons bloed. Dat staat nooit stil, er is nooit niks, het werkt altijd. Vanaf kort na onze conceptie tot in het uur van onze dood. In het brein is er altijd wel een boodschappenstroom onderweg, zijn er altijd wel neuronen die vuren, en de zo beleefde "Vrije Wil" is dus zeker altijd het resultaat van reeds bestaande - vaak onbewuste- informatiestromen, als ik dat kreupele analogon even mag gebruiken. Boeken als die van Swaab en Damasio kunnen ons alleen maar in diepe eerbied achterlaten voor de ongelofelijke complexiteit en effectiviteit van het brein en laten alle ruimte voor het opgetogen beleven van alle mogelijkheden die we hebben om ondanks onze "gedetermineerdheid" onze keuzes te maken, ook al zijn die dan misschien ten principale gebaseerd op wat we al waren, wat we al wisten en wat we al eens beleefden. Keuzes genoeg zou ik zeggen.

We lijken wel vrij.

Knar